Reumatoidalne zapalenie stawów - objawy, przyczyny, diagnostyka, leczenie

Reumatoidalne zapalenie stawów - objawy

RZS jest chorobą, w której objawy pojawiają się stopniowo i z czasem nasilają się. Początkowo pojawia się ogólne osłabienie, ból mięśni, stan podgorączkowy, słaby apetyt, a także pierwsze nieznaczne objawy zapalenia stawów, które długo nie są na tyle dokuczliwe, aby szukać pomocy medycznej. Reumatoidalne zapalenie stawów w pierwszej zazwyczaj kolejności dotyka małe stawy rąk i nóg, a dopiero później pozostałe stawy. Charakterystyczne dla tej choroby jest jednoczesne atakowanie symetrycznych stawów. W obrębie zaatakowanych stawów chory odczuwa ból oraz sztywność poranną (przez co najmniej godzinę). Dochodzi zazwyczaj do obrzęku, ograniczonej ruchomości i tkliwości stawu na ucisk. Z czasem może dojść do wtórnych zmian zwyrodnieniowych i znacznych deformacji stawów.

Reumatoidalne zapalenie stawów nie jest jednak chorobą tylko stawów, lecz może prowadzić do licznych powikłań ogólnoustrojowych. Charakterystyczne w RZS są guzki reumatoidalne, które są bezbolesne i umiejscowione są podskórne, jednak mogą powstać również w narządach wewnętrznych. Reumatoidalne zapalenie stawów negatywnie wpływa na układ sercowo-naczyniowy. Może dojść do zapalenia naczyń, zapalenia osierdzia, uszkodzenia zastawek serca, miażdżycy, a w konsekwencji do niewydolności mięśnia sercowego, zawału serca czy udaru mózgu. Objawami zaburzeń ze strony tego układu mogą być duszność, ból w klatce piersiowej, słaba tolerancja wysiłku, a także owrzodzenie skóry i opuszek palców. Ból w klatce piersiowej wraz z dusznością i suchym kaszlem mogą świadczyć o powikłaniach płucnych w postaci np. śródmiąższowego zapalenia płuc czy też zapalenia opłucnej. Reumatoidalne zapalenie stawów i stosowane leczenie prowadzą do utraty gęstości mineralnej kości i zwiększają ryzyko złamań osteoporotycznych, co może znacznie przyczyniać się do niepełnosprawności. Osoby z RZS mogą cierpieć na zespół suchości oczu w wyniku częstego zapalenia spojówek. W przypadku zmian w obrębie kręgów może dojść do ucisku na rdzeń kręgowy, co może objawiać się bólami głowy, drętwieniem, mrowiem, osłabieniem lub niedowładem kończyn. Choroba i stosowane w niej leki bardzo często prowadzą do uszkodzenia nerek. W reumatoidalnym zapaleniu stawów może także dojść do zaburzeń hemolitycznych: niedokrwistości, zwiększenia liczby płytek krwi, powiększenia węzłów chłonnych i śledziony, osłabionej oporności i rozwoju chłoniaków.

Reumatoidalne zapalenie stawów - przyczyny

Jak w przypadku większości chorób o podłożu autoimmunologicznym przyczyny reumatoidalnego zapalenia stawów nie zostały dokładnie sprecyzowane. Etiologii RZS poszukuje się przede wszystkim w genach, defektach układu immunologicznego oraz w czynnikach środowiskowych.

Genom przypisuje się, że odpowiadają za 50% ryzyka wystąpienia reumatoidalnego zapalenia stawów. Za tą chorobę odpowiadają m.in. geny systemu HLA (ludzkiego antygenu leukocytarnego) DRB1 i DR45. Polimorfizmy różnych genów HLA odpowiadają za rozwój chorób autoimmunologicznych (np. celiakii, cukrzycy typu 1) - bardzo często obserwuje się współwystępowanie tego typu chorób. Natomiast obecność reumatoidalnego zapalenia stawów w rodzinie zwiększa ryzyko zachorowania 2-5 razy. O predyspozycji do RZS może świadczyć obecność mutacji w genie HLA-B27.

W reumatoidalnym zapaleniu stawów duże znaczenie mają procesy zapalne z nadprodukcją cytokin prozapalnych (IL-6 i TNF) i wytworzeniem przeciwciał (RF i anty-CCP), które mają na celu niszczenie własnych tkanek.

Podejrzewa się, że na pojawienie się u niektórych pacjentów tej choroby mogą wpływać zakażenia bakteryjne i wirusowe, stres oraz palenie papierosów. Ostatni czynnik ryzyka dodatkowo pogarsza przebieg choroby.

Obserwuje się, że na RZS trzykrotnie częściej chorują kobiety niż mężczyźni. Reumatoidalne zapalenie stawów najczęściej ujawnia się w wieku 30-50 lat u kobiet, zaś u mężczyzn zachorowalność wzrasta z wiekiem. Natomiast w przypadku kobiet chorujących już na reumatoidalne zapalenie stawów w czasie ciąży dochodzi do remisji, jednak choroba powraca po około 3 miesiącach po porodzie.

Przyczyny reumatoidalnego zapalenia stawów - czynniki ryzyka związane z dietą i stylem życia

• Palenie tytoniu - jest czynnikiem ryzyka najsilniej powiązanym z reumatoidalnym zapaleniem stawów. Ryzyko jest w tym wypadku zależne od długości palenia i ilości wypalonych paczek. Palenie tytoniu dodatkowo pogarsza przebieg reumatoidalnego zapalenia stawów i utrudnia terapię.
• Silny stres - może być inicjatorem choroby u niektórych osób.
• Kawa - zwiększone ryzyko obserwuje się przy spożyciu powyżej 10 filiżanek kawy w ciągu doby.
• Otyłość - w ogólnej populacji zwiększa ryzyko reumatoidalnego zapalenia stawów o 24%, a w przypadku osób przed 55 rokiem życia aż o 65%.
• Słodzone napoje - ich regularne spożycie zwiększa ryzyko zachorowania.

Z mniejszym ryzykiem wystąpienia reumatoidalnego zapalenia stawów wiązana jest dieta bogata w kwasy tłuszczowe omega-3 (głównie z tłustych ryb), oliwę z oliwek oraz warzywa. Spożycie tłustych ryb w ilości co najmniej 1 porcji w tygodniu obniża ryzyko zachorowania nawet o 20% w porównaniu z osobami, które jedzą ryby rzadziej. Pozytywny wpływ mają również rośliny strączkowe chociaż w nieznacznym stopniu. Obserwuje się także, że umiarkowane ilości alkoholu (3,5-15,2 g etanolu na dobę) działają ochronnie. Tego typu składniki mają znaczenie w ochronie przed stanem zapalnym rozwijającym się w organizmie.

Reumatoidalne zapalenie stawów - diagnostyka

Diagnostyka reumatoidalnego zapalenia stawów opiera się głównie na wykonaniu badań krwi i badań obrazowych. Choroby autoimmunologiczne charakteryzują się produkcją autoprzeciwciał - w przypadku RZS jest to czynnik reumatoidalny (RF) i przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi (anty-CCP). Pierwszy z nich występuje u 70-80% osób z RZS, jednak może również być obecny w krwi osób z innymi chorobami reumatycznymi, natomiast anty-CCP jest swoisty dla reumatoidalnego zapalenia stawów. Dodatkowo bada się poziom wskaźników stanu zapalnego (OB i CRP), morfologię krwi oraz ocenę czynności narządów (głównie wątroby i nerek). Badania te pozwalają określić aktywność choroby, dobrać bezpieczne leczenie i ocenić jego skuteczność. W ramach badań obrazowych wykonuje się RTG, a czasem również rezonans magnetyczny, ultrasonografię lub tomografię komputerową. Pokazują one zmiany zapalne w obrębie stawów takie jak obrzęki, zmiany osteoporotyczne w okolicy stawów czy zniekształcenia.

Wykonywane w diagnostyce reumatoidalnego zapalenia stawów badania pozwalają wykluczyć również inne choroby o podobnym przebiegu. Wśród nich są: toczeń rumieniowaty układowy, twardzina układowa, łuszczycowe zapalenie stawów, polimialgia reumatyczna, sarkoidoza, spondyloartropatia, zakażenie parwowirusem, fibromialgia czy też dna moczanowa.

Jako że w przebiegu chorób autoimmunologicznych mówi się o znaczeniu stanu zapalnego warto również zdiagnozować jego źródło. W przypadku wielu osób stan zapalny wyzwalany jest przez nietolerancje pokarmowe o podłożu immunologicznym głównie poprzez nadprodukcję przeciwciał IgG. Za pomocą testu IMMUNOdiagDIETA możliwe jest ocenienie odpowiedzi układu immunologicznego na szereg produktów spożywczych znajdujących się w codziennej diecie. Pomiar specyficznych przeciwciał IgG pozwala dobrać odpowiednią dla pacjenta dietę, która wspomoże proces leczenia stanu zapalnego w organizmie.

Dla chorób autoimmunologicznych charakterystyczne jest również współwystępowanie różnych chorób tego typu. Warto więc zbadać się dodatkowo w kierunku m.in. cukrzycy typu 1, celiakii czy choroby Hashimoto. Właściwe leczenie wszystkich chorób jednocześnie jest najlepszym sposobem na holistyczną opiekę nad chorym. Przykładowo współistnienie celiakii wymaga wdrożenia na stałe diety bezglutenowej. Chorobę tą można wykluczyć badaniem genetycznym (polimorfizmy genów HLA-DQ2 i DQ8), a w przypadku predyspozycji potwierdzeniem będą badania serologiczne w kierunku autoprzeciwciał oraz badania histopatologiczne jelita cienkiego.

Reumatoidalne zapalenie stawów - leczenie

W większości przypadków rozpoczęcie leczenia reumatoidalnego zapalenia stawów jest znacznie opóźnione ze względu na łagodny i niespecyficzny początek choroby. Celem leczenia RZS jest wejście choroby w remisję, w czasie której nie będą występowały objawy choroby, poprawa jakości życia i jak najdłuższe utrzymanie sprawności. Niestety samej choroby nie da się całkowicie wyleczyć.

Najskuteczniejszą formą farmakoterapii reumatoidalnego zapalenia stawów są leki modyfikujące przebieg choroby (LMPCh), które pozwalają na zahamowanie uszkodzenie stawów i poprawiają codzienne funkcjonowanie. Są one dostępne w formie syntetycznej oraz biologicznej. Syntetyczne LMPCh (np. metotreksat, sulfosalazyna) dają efekty po 1-2 miesiącach, natomiast leki biologiczne (np. adalimumab) już po 2-6 tygodniach.

Zanim skuteczność LMPCh będzie widoczna stosuje się leczenie bardziej objawowe w postaci glikokortykosteroidów, niesteroidowych leków przeciwzapalnych oraz zwykłych leków przeciwbólowych (np. paracetamol, opioidy).

Farmakoterapia reumatoidalnego zapalenia stawów uzupełniana jest fizykoterapią, wsparciem psychologicznym, odpowiednimi ćwiczeniami i dietą. Istotne dla leczenia jest również zaprzestanie palenia i zadbanie o dużą ilość odpoczynku.

Przeczytaj o diecie w reumatoidalnym zapaleniu stawów.

Autor merytoryczny: Mgr Katarzyna Startek, Dietetyk